+0 بگندیم
آذربایجان داغلاریندا دؤرد متر بویوندا اینسانلار...
زائور علییئو
سینقیزم دونیانین ۱۰ بؤیوک دینیندن بیریدیر. بو دینه اینانان اینسانلار اؤزلرینی سینق اولاراق تانیییرلار. ایسلامین اوزاق شرقه داخیل اولماسی نتیجهسینده ایسلاملا هیندویزمین سنتزی نتیجهسینده قورو قوبیند سینق طرفیندن اون آلتینجی عصرده یارادیلیب. قورو قوبیند ایچینده بؤیودوگو هیندو فلسفهسینی رد ائتمهسی ایله تانینیر. " تانریلار " آنلاییشینی پیسلهین قوبیند یالنیز بیر تانری اولدوغو فیکرینی تبلیغ ائدیب.
اونون حاقیندا یازانلار قئید ائدیرلر کی، قورو قوبیند دونیا سیاحتینه چیخیب. او، اوزاق مسافهلره سیاحت ائدهرک ابدی حقیقتدن عیبارت اولان و اؤز یاراتدیقلاریندا یاشایان " تک آللاه " این مساژینی یایمیشدیر.
بو مودت عرضینده او، یاخین شرقه، بوتون جنوبی آسیایا، اورتا آسیایا و اوروپایا سفر ائتمیشدیر. سیاحتلری زامانی پاکیستانلی چوخسایلی گوندهلیکلر دولدورموش و حتّی ان اینانیلماز شئیلری بئله ائسکیز ائتمهیه چالیشمیشدیر. قاییتدیقدان سونرا اثرلری موعاصیرلری طرفیندن یوکسک قیمتلندیریلمیشدیر.
لاکین اونون ۱۵۰۲-جی ایلده یازدیقلاری داها اینانیلماز گؤرونور. قورو قوبیند آذربایجانین داغلیق بؤلگهلریندن بیرینه سفر ائدرکن چیلپاق، دؤرد متر بویوندا کیشیلر گؤردویونو قئید ائدیر. اونلارلا دانیشماق ایستهییب، لاکین ایمتیناع ائدیبلر. اونون یازدیقلارینا گؤره، اونا جاواب وئرمهین بو نهنگ آداملار اؤلدوردوکلری اوولا اَیلنمهیه داوام ائدیبلر. پاکیستانلی یازیردی کی، اونلار نهنگ وحشیلردیر، گؤرونور، ماغارالاردا یاشاییرلار و یئرلی ساکینلردن مال-قارا اوغورلاییرلار و یا یئمک آختاریرلار.
ماراقلیدیر کی، قورو قوبینددن اول ده بؤلگهیه گلن عرب سیاحلار اوزونساققاللی نهنگلرله قارشیلاشدیقلارینی ایدیعا ائدیردیلر. اونلار عادتن جوت-جوت سیاحت ائدیر، یونولموش آغاج گؤودهلری و یا داش قایالار داشیییردیلار. آذربایجان ناغیللاریندا دیو و یاخود اینساندان ایکی دفعه بؤیوک " ماغارا دؤیوشچولری " آراسینداکی قارشیدورمالاری تصویر ائدن یئرلی داستانلار دا عئینی جانلیلاردان بحث ائدیر.
موختلیف خالقلارین فولکلوروندا نهنگ قهرمانلارا راست گلمک مومکوندور. بیر قایدا اولاراق بو نهنگلر غئیری-عادی گوجه و چوخ بؤیوک بدن اؤلچولرینه مالیک اولورلار. دونیانین موختلیف خالقلارینین آزمان اینسانلاردان بحث ائدن میف و افسانهلرینین اولماسی تصادوفی دئییل. چوخ گومان کی، بو افسانهلرین تملینده نسیلدن-نسله اؤتورولموش رئال فاکتلار دایانیر. صؤحبت بویو 5 متره چاتان آزمان اینسانلاردان گئدیر. قدیم تاریخی سندلرده اوزاق کئچمیشده نهنگ اینسانلارین یاشادیغینا دایر موختلیف ثوبوتلار وار.
تورک اتنوقونیک میفلرینه گؤره ده آذربایجانین ان قدیم اینسانلار اولان اوغوزلار چوخ اوجا بویلو اولموشلار. گنجهباسار، غربی آذربایجان، بورچالی و دیگر اراضیلریمیزه مخصوص فولکلوردا قئید ائدیلیر:
" قاباقلار اوغوزلار اولوبلار. اونلار چوخ هوندور ایمیشلر. هر بیری بیر چینار کیمی. اونا گؤره ایندی نین اؤزونده ده بیر اوجا بویلو آدام گؤرنده دئییرلر کی، اوغوزدور " .
ائل آراسیندا دئییرلر کی، اوغوزلار بیزیم اجدادلاریمیز اولوبلار.
قدیم دؤور میفولوژی دوشونجهلرینه گؤره، کئچمیش دؤور اینسانلاری چوخ بؤیوک اولارمیش، آیاقلارینین صیرف دیزدن آشاغیسی ایکی متر یاریم اولورموش و مین ایلدن داها چوخ یاشایارمیشلار.
البته کی، نهنگلرین مؤوجودلوغونا اینانماق چتیندیر. خوصوصیله ده بیزیم دؤوروموزده. گؤرونور، بو گون اونلاردان هئچ بیری قالماییب. لاکین اورتا عصر مدنیت خادیملرینین، سیاحلارین و یئرلی ساکینلرین حکایهلرینه باخسانیز، نهنگلر حاقیندا معلوماتلارا راست گله بیلرسینیز. دیگر طرفدن، اژداهالار، دیولر، تپهگؤزلر و دیگر " مؤعجیزهلر " حاقیندا حکایهلرین او دؤورده چوخ مشهور اولدوغونا شوبهه یوخدور.
او، همچنین مکهیه سفر ائدهرک حج زیارتینی یئرینه یئتیرمیش و سینق عنعنهسینه گؤره، ایران و تورکوستانی گزهرک چوخسایلی صوفی مجلیسلرینده ایشتیراک ائتمیشدیر. بو سیاحت زامانی او، باکییا سفر ائتمیش و آبشرونون " ابدی آلوولارینین " شاهیدی اولموشدور.
باخ:
- В. С. Воробьёв-Деѝѝтовѝкий. Заметка по индийѝкой ѝпиграфике, Эпиграфика Воѝтока, IX, 1954 г.
- Modi, Jivanji Jamshedji. My Travels Outside Bombay, Iran, Azerbaijan, Baku, 1924. http://www.avesta.org/modi/baku.htm
- Singh, (Sahib. Sri Guru Granth Sahib Darpan. (Punjabi). Vols 10. 1972.
کؤچورن: عباس ائلچین
