​ 

​

جعفرزاده عزیزه محمد قیزی (29 دسامبر 1921، باکی، آذربایجان شوروی – 4 سپتامبر 2003، باکی) — یازیچی، ادبیاتشوناس، ایجتیماعی خادیم، فیلولوژی علم‌لری دوکتورو، پروفسور، 1946-جی ایلدن آذربایجان یازیچی‌لار بیرلیگی‌نین عوضوو. 

یاشاییشی

  1921-جی ایل دسامبرین 29-دا باکی شهرینده آنادان اولموشدور. ایلک تحصیلینی 25 سایلی مکتبده آلمیش، سونرا تئاتر تکنیکی مکتبینده و ایکی‌ ایللیک موعلیم‌لر اینستیتوتوندا اوخوموش، 1942-1944-جو ایللرده آغسو رایونونداکی چاپارلی کندینده موعلیم ایشله‌میشدیر. 1946-1947-جی ایللرده اِکستِرن یولو ایله آذربایجان دؤولت بیلیم‌یوردونون فیلولوژی فاکولته‌سینی بیتیرمیشدیر. 1944-1946-جی ایللرده جعفر جبارلی آدینا  " آذربایجان‌فیلم "  کینواستودیوسو سناریو شؤعبه‌سی نین رئیسی، 1947-1949-جو ایللرده تئاتر تکنیکی مکتبی نین مودیری، 1950-1955-جی ایللرده پداقوژی اینستیتوتدا دوچنت، کافِدرا مودیری، 1956-جی ایلده کامچاتکا پداقوژی اینستیتوتوندا دوچنت، 1957-1974-جو ایللرده آذربایجان علم‌لر اکادمی‌سی‌ نین ا‌ل‌یازمالار اینستیتوتوندا باش علمی ایشچی، شؤعبه  مودیری، 1974-جو ایلدن ایسه باکی دؤولت بیلم‌یوردونون پروفسورو وظیفه‌لرینده چالیشمیشدیر[۱]. عزیزه جعفرزاده 19. عصر آذربایجان ادبیاتی تاریخی‌نین بیلیجیسی کیمی تانینیردی و بو ساحه‌ده 1950-جی ایلده  " 19. عصر آذربایجان ادبیاتیندا معاریفچی-ضیالی صورت‌لری "  مؤوضوسوندا نامیزدلیک، 1970-جی ایلده  " 19. عصر آذربایجان پوئزیاسیندا خالق شعیری اوسلوبو "  مؤوضوسوندا دوکتورلوق تِزلرینی مودافیعه  ائتمیشدیر. 

لاچین دهلیزی - 1992-جی ایلین مه‌‌ آییندا آذربایجان جومهوریتی‌ین اراضیسینده ائرمنی قووّه‌لری طرفیندن[۱]قاراباغین قوندارما  " داغلیق قاراباغ جومهوریتی "  ایلهائرمنیستان جومهوریتی آراسیندا آچیلان دهلیزدیر.   

  1994-جو ایلده قاراباغ ساواشی نین آتش‌کس راضیلاشماسیندان سونرا قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتینظارتی آلتیندادیر. لاکین رسمی اولاراق آذربایجان جومهوریتی نین لاچین رایونونون بیر حیصه‌سی‌دیر. 

  بو دهلیزدن قوندارما داغلیق قاراباغ جومهوریتی ائرمنیستانابؤیوک میقداردا ارزاق و دیگر ماتریال‌لار کئچیریر. عوضینده ایسه ائرمنیستان جومهوریتی داغلیق قاراباغ جومهوریتیندن الکتریک آلیر.[۱]

خودافرین: سیرری آچیلمایان کؤرپو

جبراییل بؤلگه‌سی‌نین قوملاق کندینده یئرلشن خودافرین کؤرپوسوندن زامان-زامان بحث اولونوب. حاقّیندا رومان‌لار، بایاتی‌لار یازیلان بو تاریخی آبیده‌نین باشی‌نین اوستوندن قارا بولودلار اسکیک اولماییب.       

  ایکی یئره پارچالانمیش آذربایجانین اورتاسیندا 19.عصردن باشلایاراق سرحد چایینا چئوریلمیش آراز اوزرینده یئرلشمه‌سی بو کؤرپونو خالق دوشونجه‌سینده وطنین اراضی بوتؤولوگونون سمبولو دورومونا یوکسلدیب.   

  مرحوم یازیچی فرمان کریم‌زاده نین  " خودافرین کؤرپوسو "  رومانی شاه ایسماییل ختایی‌نین حیاتی و دؤولتچی‌لیک اوغروندا موباریزه‌سینه حصر اولونسا دا، اثرده همچنین خودافرین کؤرپوسو قدیم‌لیک و تورکون تاریخی هونرلرینه شاهیدلیک رمزی کیمی تصویر اولونوب. 

 ​

تورپاغا قاریشان قان

   آرتیق اوچ گون ایدی کی، ائرمنی‌لر کندی آتش آلتیندا ساخلاییردیلار. بونونلا دا کیچیک و ایری‌چاپلی سیلاح‌لاردان آتیلان گولله‌‌لرله دینج اهالینی واهیمه‌یه سالماغا چالیشیردیلار. هله ایکی آی بوندان اول، یعنی 2020-جی ایلین ژوئیه آییندا ائرمنی‌لر طرفیندن سرحد‌لریمیزه ائدیلن هوجوم نتیجه‌سینده گئدن بئش‌گونلوک ساواش دا عئینی سناریو ایله باشلانمیشدی. دوشمن مسافه‌جن قاراباغدان چوخ اوزاقدا اولان سرحد کند‌لریمیزی آتشه توتموش، بیر نئچه دینج ساکین‌لریمیزین ائو‌لرینی بومبالامیشدی. بونون نتیجه‌سینده اؤز حَیطینده آغاج‌لاری سولایان قوجامان کند ساکینی 76 یاشلی عزیز کیشی‌نین ائوینه غفلتاً دوشن بومبانین قلپه‌‌لری اونون حیاتینا سون قویموش، حَیطده کی  توت آغاجینا هؤروکلنمیش بیر ساغمال اینگینی و پیه‌ده اولان سککیز قویونونو، حَیط-باجادا هرلنن یوزه یاخین تویوق-جوجه‌سینی یئره سرمیشدی. قونشویا یوخا سالماغا کؤمگه گئتمیش نیسه آرواد پارتلاییش سسینی ائشیدن کیمی ال‌لری اونلو حالدا اؤزونو حَیط‌لرینه یئتیرنده آرتیق گئج اولدوغونو، اللی ایل‌لیک عؤمور-گون یولداشی‌نین باشیندان و سینه‌سیندن آلدیغی قلپه نتیجه‌سینده جانسیز حالدا تورپاغا یاییلان قان ایچینده یئرده اوزاندیغینی گؤرموشدور. او، یاواش-یاواش آلوولانان، اوچوب-داغیلمیش ائوینه باخاراق اری‌نین مئیدی‌نین یانیندا یئره چؤکموش، سون دفعه   " سنی یاناسان ائرمنی! "  ایفاده سینی هایقیراراق ساچلارینی یولماق اوچون ال‌لرینی یوخاری قالدیرماق ایسته‌دیگی آندا آلدیغی قلب حمله‌سیندن ائله یئرینده‌جه دونیاسینی دَییشمیشدی ...  

آذربایجان معاریفچی‌لیک فلسفه‌سینده آذربایجانچی‌لیق ایدئیاسی مسله‌‌‌لری 

  واحد عُمروو  

  فلسفه اوزره فلسفه دوکتورو 

        اون دوققوزونجو عصرین بیرینجی یاریسیندا عباس‌قولوآغا باکیخانوولا یاناشی اسماعیل بیگ قوتقاشانلی، میرزا شفیع واضح، قاسم بیگ ذاکر، خورشید بانو ناتوان کیمی معاریفچی‌‌لرده آذربایجانچی‌لیق ایدئیا‌لارینا دایر اثر‌‌لریله دیقتی جلب ائتمیشدیر.   

  آکادمیک فیض‌اله قاسم‌زاده اون دوققوزونجو عصر آذربایجان ایجتیماعی فیکرینده معاریفچی‌لیگین اوچ اینکیشاف مرحله‌سی کئچیردیگینی، بیرینجی مرحله‌نین آذربایجانین پارچالانما دؤورونون سون ایل‌‌لرینی و 30-40-جی ایل‌‌لری احاطه ائتدیگینی، ع.باکیخانوو، ا.قوتقاشینلی، میرزه شفیع واضح کیمی آز-چوخ رئالیزمه مئیل گؤسترن یازیچی‌لارین ‌سیماسیندا مئیدانا چیخدیغینی قئید ائتدیردی. تأسوف کی، بیر چوخ تدقیقاتچی‌لار رئالیزم یارادیجی‌لیق مِتودو و معاریفچی‌لیک فلسفه‌سی آراسینداکی باغلی‌لیغی آچیب گؤسترمه‌میشدیر. او، بو مرحله‌ده آذربایجان معاریفچی‌لیگی‌نین هله چوخ ضعیف، ایبتیدایی و روشئیم(جنین) حالیندا اولدوغونو، میلّی شوعورلا باغلی بعضی خوصوصیت‌‌لری ایله (خالقا، وطنه محبت، آزاد‌لیق ایدئیا‌لاری‌نین ترنّومو، معاریفی یایماق و س.) آنجاق جوزئی بیر نیسبتده روس معاریفچی‌‌لرینه یاخینلاشا بیلدیگینی گؤسترمیشدیر. او، ایکینجی مرحله‌نین 50-60-جی ایل‌‌لری احاطه ائتدیگینی و بو زامان آذربایجان معاریفچی‌لیگی‌نین م.ف.آخوندزاده‌نین‌ سیماسیندا کمالا چاتدیغینی، اوچونجو و سون دؤورون 70-90-جی ایل‌‌لره تصادوف ائتدیگینی، بو دؤورده معاریفچی‌لیگین م.ف.آخوندزاده‌نین واریث‌‌لری حسن بیگ زردابی، نجف بیگ وزیرووون‌ سیماسیندا اینکیشاف ائتدیگینی و عصرین سونوندا باکی‌دا کاپیتالیزمین اینکیشافی ایله علاقه‌دار او‌لاراق، اؤز قاباقجیل مؤوقئعیینی ایتیرمگه باشلادیغینی قئید ائتمیشدیر.  

​

معاریفچی‌لیک تاریخیمیزین سوء قصدلری 

   اون دوققوزنجو یوزایل‌لیگین اورتا‌لاریندان، خوصوصیله، میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین جهالت قارانلیغیندا گونش کیمی پارلاماسیندان سونرا آذربایجاندا تاریخی بیر دالغا – آیدین‌لیق (معاریف‌لنمه) حرکاتی باشلادی.  

  خالقین موطلق حیصه‌سی‌نین ساوادسیز و حوقوقسوز اولدوغو، دین، شریعت احکام‌‌لاری ایله ایستیثمار ائدیلدیگی بیر چاغدا اونو غفلت یوخوسوندان اویاندیرماغا، موترقّی فیکیرلرله بسله‌مگه چالیشماق اولدوقجا گرکلی، آنجاق ائله بیر او قدر ده تهلوکه‌لی حرکت ایدی.     

  مورتجع دونیاگؤروشه ساواش آچان اینسان‌لار بونون بدلینی حیات‌لاری ایله اؤده‌یه‌بیله‌جکلریندن خبرسیز دئییلدیلر. آنجاق باشقا یول دا یوخ ایدی: منسوب اولدوقلاری توپلومون گؤزلرینی آچماق، اونلاری مؤوهومات، نادان‌لیق باتاق‌لیغیندان دارتیب چیخارماق قاچیلمازا چئوریلمیشدی.    

  بو گون همین اینسان‌لاری سایغی ایله خاطیرلایارکن آیدینلانما حرکاتیمیزین نه قدر دهشتلی، قورخونج یول‌لاردان کئچدیگینی اونوتماماق، اونوتدورماماق بورجوموزدور. 

   " معاریفچی‌لیک تاریخیمیزین سوء قصدلری " یازیسی بو معنوی بورجلولوق دویغوسوندان یارانیب. 

  بیر ده گؤرک آلماق، درس چیخارماق احتییاجیندان – آخی میلتی سیلکله‌ییب غفلت یوخوسوندان اویاتماغا چالیشان‌لارین حیات یولو ائله ایندی ده هامار دئییل. رافیق تاغی اؤرنگینده یاشادیغیمیز کیمی…     

تورک میفولوژی‌سینده کؤرپه‌لری لئیلک‌لرین دونیایا گتیرمه‌سی اینانجی‌نین کؤکلری

یازان: دوکتور پروین ارغون

    کؤچری قوشلاردان، اولان لئیلک، یاشام طرزی و گؤرونوشو ایله همیشه اینسان اوغلونون دیقتینی چکمیشدیر. دیگر بیرچوخ قوش نؤوعونه گؤره اوزون ساییلان بیلن یئتمیش ایل‌لیک عؤمور‌‌لری واردیر. چوخ یاشلی کیمسه‌‌‌لره  " لئیلک اتی یئمیش "  دئیلمه‌سی لئیلک ایله اینسان اوغلو آراسینداکی یاخین ایلگی‌یه ایشارت ائدیر. لئیلک‌‌لرین هر ایل عئینی یووایا دؤنمه‌‌‌لری، -تورک‌‌لرین اؤنم وئردیگی وجهی‌ ایله- تک قادینلی یاشاما‌لاری، بالا‌لارینی اوزون سوره یووادا اؤزنله بسله‌مه‌‌‌لری، عاییله‌‌لری نین یاشلی بیری‌‌لری ایله یاخیندان ایلگی‌لنمه‌‌‌لری، اونلارا یییه‌جک تأمین ائتمه‌‌‌لری، اینسان‌لا ایچ- ایچه او‌لاراق ائوین باجاسیندا یاشاما‌لاری اینسان اوغلوندا سایغی اویاندیرمیشدیر. گونوموزده ماهنی‌‌لارا، شعیر‌‌لره و افسانه‌وی متن‌‌لره میفولوژی آنلامی‌یلا قونو اولماغا دوام ائتمیشدیر. لئیلک‌‌لرین  پاییزی کؤچه حاضیرلانیرکن سرگیله‌دیک‌‌لری ویداع تؤرن‌‌لری و یاریش‌لاری دا اینسان اوغلو طرفیندن قوتسال تؤرن‌‌لر او‌لاراق ساییلیردی.[1] 

  بو یازیدا کؤرپه‌‌‌لری دونیایا لئیلک‌‌لرین گتیردیگی اینانجی، تورک اینانج سیستمینده قوش صورتینده تصویر ائدیلن دیشی حامی روح  " اوُمای "  باغلامیندا اینجله‌نه‌جکدیر. قوش بیچیمینده سانیلان اینسان روحو، دوغوم و کؤرپه ایله ایلگیلی او‌لاراق لئیلگین اسکی تورک‌‌لر آچیسیندان داشیدیغی آنلام، بو میفیک تصوّورون آنادولو جوغرافیاسیندا نه شکیلده گونجل‌لندیگی تثبیت ائدیله‌جکدیر. 

 ​

اودلو یورد (تورکجه. Odlu yurt) — تورکیه جومهوریتینده قورولموش اولان درگی.[۱]آذربایجان سیاسی موهاجیرتی‌نینایستانبولدا نشر ائتدیگی آیلیق ایجتیماعی-سیاسی توپلودور. 

تاریخی

  ایلک نؤمره سی 1929-جو ایلین مارس‌یندا، سون - 31-جی نؤمره سی ایسه 1931-جی ایلین آقوستوندا چیخمیشدیر. توپلونون نشری نین ایمتییاز صاحیبی عباس‌قولو کاظم‌زاده، مسئول مودیری کامل، باش موحریری ایسهمحمد امین رسول‌زاده ایدی.  " اودلو یورد "  اؤزوندن اول نشر اولونموش  " یئنی قافقاسیا " ،  " آذری تورک "  مجموعه‌لری‌نین ایدئیا ایستیقامتینی داوام ائتدیرمیشدیر. توپلونون بیرینجی ساییندا وئریلن پروقرام-مقاله ده آذربایجانچی‌لیق فیکرینه اؤنم وئرمک مقصدیله تأسیس اولونان  " اودلو یورد "-ون، هر شئیدن اول، میلّیتچی، تورکچو، جومهوریتچی و خالقچی اولدوغو؛ آذربایجان خالق جومهوریتیمفکوره‌سینی اوستون توتدوغو و مودافیعه  ائتدیگی آچیقلانیر، توپلودا تورک خالق‌لاری و تورک دونیاسی‌نین یئگانه موستقیل دؤولتی اولان تورکیه جومهوریتی حاقیندا اوخوجولارا معلومات وئریله‌جگی؛ قافقازین ایستیقلال و خیلاصی‌نین رئال‌لاشماسی اوچون قافقازلی‌لارین عومومی دوشمنه قارشی ایتتیفاقا چاغیریلاجاغی؛ شرقین، خوصوصاً مظلوم و محکوم تورک خالق‌لاری‌نین ایستیقلال ساواشینی دوغرولتماق و میلّی موجادیله‌سینی یوکسلتمک ایشی‌نین تبلیغ اولوناجاغی بیان ائدیلیردی.