"دده قورقود"-لا معنوی باغلیلیقلار

ماعاریفه حسین قیزی حاجی‌یئوا

فیلولوگییا عئلملری دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین

ادبییّاتین اینکیشاف قانونا اویغونلوقلاریندان بیری اونون فولکلورا، اؤز ایلکین منبعیینه داها فعّال شکیلده موراجیعتیدیر. فولکلور – خالقین بدیعی تفکّورونون محصولو اولان یارادیجیلیق نومونه‌لری ادبییّاتین درین، داخیلی قاتلارینا نوفوذ ائدیر، اثرلرین قورولوشونا و ایدئیا کونسئپسییاسینا طبیعی صورتده داخیل اولور. بئله بیر جهت چوخ سجییّه‌ویدیر کی، سون ایللرده ادبی تنقیدین دیقّت مرکزینده دایانان اثرلرین چوخونون ایدئیاسینا و پوئتیکاسینا فولکلورون قووّتلی تأثیرینی، فولکلور عونصورلری‌نین داخیل اولماسینی گؤروروک. 
ادبییّاتدا فولکلور تفکّورونه موراجیعت، البتّه، یئنی سجییّه دئییل. بو، ادبییّاتین خالق شیفاهی بدیعی سؤزو ایله اونون عنعنوی باغلیلیغی کیمی ایضاح اولونا بیلمز. بو باغلیلیق، بو تأثیر ادبییّاتین بؤیوک بشری وظیفه‌سیندن – اینسانا اؤز اینسانی بورجونو درک ائتدیرمک، ازلی بشری ثروتلری تصدیقله‌مک سعییندن ایره‌لی گلیر. 
آذربایجان ادبییّاتیندا، خوصوصیله پوئزییاسیندا "دده قورقود" ائپوسو ایله سسلَشن جهتلرین مئیدانا چیخماسینی دا بونونلا ایضاح ائتمک لازیم گلیر. 

گچینِم اؤز آیاغیندان آسارلار، قوْینام 
بأهلیلی دانانینگ اینیسی هارۇن رشیت اۇلی پاتیشا اکن. اوْل اؤز آغاسی بأهلیلی دانانی یانینا چاغیریپ: 
- آی، بأهلیلی، سن بۇ دیواناچیلیق-گدایچیلیغینگدان ال چک، اینه، سانگا خازینا، نأمه گرک بوْلسا گؤتر - دیین. 
اوْندا بأهلیلی دانا: 
- آی، پاتیشا، بیز هر نیچیک آغا-اینم بوْلساق، سنینگ پاتیشالیق بیلن قازانان مالی-دۆنیأنگدن چیگیت یالی زات درکار دأل، سن یؤنه منی اؤز گۆنۆمه قوْی - دیییپدیر-ده، اؤزۆنینگ ویرانا هوْولۇسینا اؤتأگیدیپدیر. بأهلیلی دانانینگ هوْولۇسی هارۇن رشیت پاتیشانینگ کؤشگۆنه یاقین اکن. هارۇن رشیت هر گۆن تاغتیندا اوْتۇران واغتیندا بأهلیلی دانانینگ آهی-حاسرات بیلن دادی-پریات ادیپ آغلایان غاملی سسینی اشیدر اکن. 

فولکلور قایناقلاری

ماعاریفه حسین قیزی حاجی‌یئوا

فیلولوگییا عئلملری دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین 

میلّی دوشونجه، میلّی کیملیک، میلّی تاریخی جوغرافییا، میلّی معنوی ثروت ادبییّاتین باشلانغیجی اولان فولکلوردادیر. فولکلور و اونون موتیولری یازیلی ادبییّاتا مؤوضو و فورما وئریر، ادبییّاتین میلّی خاراکتئرینی موعینلشدیریر. 
فولکلورون ادبی پروسئسه هانسی شکیلده تاثیر گؤسترمه‌سی و بو پوسئسین نئجه گئتمه‌سی‌نین اؤزو سون درجه ماراق دوغوران مسله‌دیر. مین ایللر بوندان اول یارانان آغیز ادبییّاتی اؤرنکلرینی عرصه‌یه گتیرن قایناقلار موعاصیر حیاتیمیزا، ایندیکی دوشونجه طرزیمیزه نئجه اویغونلاشیب یاشاییر؟ بو گونون نثری و پوئزییاسی شیفاهی سؤز خزینه‌میزدن نئجه بارینیب بهره‌له‌نیر؟ بوتون بونلار ادبی پروسئسده اؤز علمی و بدیعی دَیرینی ساخلایان واجیب پروسئسدیر. 
فولکلورون یاراندیغی قایناقلارین بدیعی اثره تاثیری گونشین تورپاغا تاثیرینه بنزه‌ر. گونش آلمایان تورپاقدا حرارت چاتیشماز. باشقا سؤزله، نووه‌سینه فولکلور روزیگاری اسمه‌ین اثر، تعبیر جایزجه، دیستیلله اولونموش سویا بنزه‌ر. بوتون تمیزلیگینه و صافلیغینا باخمایاراق بئله سویو ایچمک اولمور. 

تورکلرده `دوغو`-نون اؤنمی 

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین
    گونشین دوغدوغو طرف اولان دوغو(شرق)، تورکلرین ان چوخ اؤنم داشییان و قوتلو بیر یؤنو ایدی. چینلیلر ایسه، داها چوخ گونشین گزیندیگی بؤلگه اولان گونئیه‌ اؤنم وئریردیلر. چینلیلر دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی گونئیه چئویریر، باتییا(غربه) ساغ و دوغویا سوْل دئییردیلر. بو اینانیش، هون دؤولتیندن بیر چوخ اورتا آسیا و حتّی ایسلام-تورک دؤولتینه قدر یاییلمیشدیر. تورکلر ایسه، چینلیلرین ترسینه، دونیایا یؤنلمک ایسته‌دیکلری زامان، اوزلرینی دوغویا دؤندریردیلر.بو سببله گؤک تورکلر دوغویا، ایلَری (ایلگرو) دئیردیلر. یعنی، "ایلری‌یه دوغرو، سونسوزلوغا" قدر دئمکدیر....

   داها سونراکی چاغلاردا دوغویا اؤن، یعنی اسکی تورکجه اؤنگ سؤزوندن تؤره‌ین اؤنگدین ده دئیلمیشدیر. چین قایناقلاری، هونلارین گؤک تورکلرین دوغونو قوتلو توتدوغونو و بو یؤنلره سلام وئردیگینی ده یازار. موغوللاردا دا بو عادت مؤوجوددور. چینگیزخانین دا سیخیشدیقجا قوتسال بیر داغ اولان بوُرکان-کالدوُن داغینا چیخیب گونشه سلام وئردیگینی بیلیریک. طبیعی اولاراق بو تؤرنلر، داها چوخ گونشین دوغدوغو زامان اولوردو. اساسن بیزیم دوغویا "گون دوغوسو" و اسکی تورکلرین "کون توغسیق" دئمه‌لری‌نین سببی ده، هرحالدا بونونلا ایلگیلی اولمالی‌ ایدی.

تورکلرده قوتسال حئیوانلار

بهاالدین اؤگل

کؤچورن: عباس ائلچین

تورکلرده قورد، اؤکوز، گئییک(مارال)، آت، آسلان، قارتال، بالیق، دوه، قاپلان، آیی، سامور" وس.حئیوانلار قوتسال ساییلمیشدیر. بو حئیوانلاردان بعضیلر "حئیوان آتا" اینانیشی ایچریسینده قوتسال وارلیقلار اولاراق دوشونولموش و جئشیدلی تورک بویلاری‌نین سویونون قایناغی اولان حئیوانلار اولاراق گؤرولموشدور.

گؤک‌تورک تؤره‌ییش دستانیندا گؤرولن قورد موتیوی، توغلار و بایراقلارین تپه‌سینده یئر آلما یولویلا بیر دؤولت سمبولو اولموشدور.(ص.115) بونون یانیندا قورد، باشچی و قورتاریجی ایشلَوینده ده قارشیمیزا چیخیر.

میروارید دیلبازی‌نین لیریکاسی 
صافورا قولییئوا 
AMEA نیظامی آدینا ادبییّات اینستیتوتونون آپاریجی عئلمی ایشچیسی،

 فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

کؤچورن: عباس ائلچین

      ادبییّاتیمیزدا قدیم دؤورلردن بری قادین شاعیرلریمیز آز اولماییب. مهستی گنجوی، حئیران‌خانیم، خورشیدبانو ناتوان، آغابگیم‌آغا (آغاباجی)، اومگولثوم و باشقالاری اؤز لیریک شئعیرلری ایله تاریخیمیزده ابدی یاشاییرلار. 

 میروارید دیلبازی ایگیرمینجی یوزایللیگین گؤرکملی شاعیرلریندندیر. او ائله خوشبخت صنعتکارلارداندیر کی، اوزون عؤمور یاشاییب، یئتمیش ایل سراسر یازیب-یاراتماق اونا نصیب اولوب. میروارید خانیمی کئچمیش زامانلارین قادین شاعیرلریندن فرقلندیرن باشلیجا خوصوصییت اثرلرینده ایجتیماعی مضمونون، خلقیلیک، وطنداشلیق دویغولاری‌نین بدیعی ایفاده‌سیدیر. اونون ادبی ایرثی چوخلو لیریک شئعیرلر، پوئمالار، اوشاقلار اوچون موختلیف ژانرلی اثرلردن عیبارت اولسا دا، داها چوخ لیریک شاعیر کیمی تا‌نینیب سئویلمیشدیر. 
     م.دیلبازی ادبی موحیطه ایلک دفعه1928-جی ایلده "معاریف و مدنییت ژورنالیندا چاپ ائتدیردیگی "قادینلارین حورّییتی" آدلی شئعیری ایله گلمیشدیر. قادینین سوسیال وضعیتی، معیشتده و جمعییّتده مؤوقئعیی گنج شاعیرین "بیزیم سسیمیز" (1934)، "ایلک باهار" - (1937) کیتابلاریندا اساس ایدئیا-مضموندا احاطه اولونموشدو. "قورتولوش" ،"قادین" ،"عاییشه‌‌نین آناسی" و س. شئعیرلرده قادینلار ظریف جینسه قارشی جمعیتده‌کی عدالتسیزلیکلرله موباریزه‌یه قالخیر، "بیز مگر دونیادا قولمو یاراندیق، یئتمزمی بو آجی اودلارا یاندیق" - دئیه اؤز حاقلارینی طلب ائدیردیلر. 

خورشیدبانو ناتوان 

 آیدین حاجیېوه ترجمه‌سی

کؤچورن: عباس ائلچین

 آذربایجان ممتاز ادبیات تاریخیده جوده‌ کۉپ استعدادلی شاعره‌لر نامی اوچره‌یدی. امّا، اولر آره‌سیده مهستی گنجه‌وی، حیران خانیم و خورشیدبانو ناتوانلر علیحده‌ موقعگه اېگه‌دیر. بو اوچ شاعره‌ سازیده انسان گۉزللیگی، یوره‌ک طغیانلری و حیات ذوقلری عجیب آهنگلرده ینگره‌یدی

خورشید بانو ناتوان (1832- 1897) موسیقه‌ و شعریت گُلشنی شوشه‌ده، ضیالی عایله‌ده دنیاگه کېلدی. او قاره‌باغ حاکمی ابراهیم‌خان‌نینگ نبیره‌سی، مهدیقولی‌خان اوّل‌نینگ قیزیدیر (مهدیقولی‌خان ثانی اېسه شاعره‌‌نینگ اۉغلیدیر). بی‌بی‌لری گوهر آغه‌، آغه‌بېگیم آغه‌ (اېران حکمداری فتعلی‌شاه‌نینگ بیرینچی عیالی) «آغه‌به‌جی» تخلصی بیلن غزللر بیتگن. قیزی خانبیکه، اۉغلی مهدیقولی‌خان «وفا» تخلصی بیلن غزللر یازگن. ناتوان‌نینگ اصل نسب-سلاله‌سیدن شاعرلر کۉپ چیققن. او ناتوان، خان‌قیزی تخلصّلری بیلن اېلگه مشهور بۉلگن، «مجلس-ی انس» شاعره‌لر انجمنی‌نینگ فعّال تشکیلاتچیسی بۉلیب، اونی مادّی جهتدن تأمینلب تورگن. بو انجمنده شاعرلر، مشّاقلر، نوازه‌نده‌لر اشتراک اېتر، نظامی، نوایی، فضولی غزللری خصوصیده مذاکره‌لر اۉتکزیلر، اولرگه نظیره‌لر بغیشله‌نردی، مجلس اهلی‌نینگ ایجادی هم محاکمه‌ اېتیلیب، بهاله‌نردی. او نه‌فقط شاعره‌، بلکه‌ ماهر نقاش هم بۉلگن. اونینگ سعی-حرکتلری بیلن شوشه‌گه سوو کېلتیریلگن، اۉشه‌ بولاق بوگون هم «خان‌قیزی بولاغی» دېب اتله‌دی.

شاعره‌ حقیده‌گی معلوماتلر نوایی‌شناس عالمه، فیلولوژی فنلری دوکتوری، اۉزبېک ادبیاتی‌نینگ مُحبی و ترغیباتچیسی جنت‌خانیم نغیېوه‌‌نینگ «اۉتلی سازلر، آتشین سۉزلر» مقاله‌سیدن آلیندی. ترجمه‌لر اېسه بو عزیز انسان‌نینگ مېنگه ساوغه‌ قیلگن کتابلری آرقه‌لی عملگه آشیریلدی. رحمتلی جنت‌خانیمدن منّتدارمن. الله اوندن راضی بۉلسین!

غزللر

 اۉزینی عشق آلاویگه اوریب دلشاد پروانه‌،

عجب بیر باره یانماقدن اۉلور آزاد، پروانه‌.

هر آقشام کۉردی مجلسده‌کی، شمع اغیارگه یاردور،

شو وجه‌دن کسبی سۉزانلیک قیلور بنیاد پروانه‌.

سېنگه اې‌ شمع، ملامت قیلدیلر معشوق آلدینده،

اگرچی خرمنی عمرینگ بۉلور برباد، پروانه‌!

دېمه، معشوقه‌ بې‌پروا، او شمعگه یوز ملامتدن

اوزیب جان تسبیح ینگلیغ، وفادن شاد پروانه‌.

بیلیب شمع‌نینگ وفاسین، جسم-و جانین اۉت ارا آتدی،

غمی هجران دَمی وصلتده اېتدی یاد پروانه‌.

جفا-ی هجریدن جانگه یېتیب، شوق-ی وصال بیرله

اېریب شمع گلخن‌یده، اېتمه‌دی فریاد پروانه‌.

یانر چون ناتوان خسته‌ مدام عشق‌نینگ آلاویده،

صبور اۉل، ایله عادت شېوه‌-ی استاد، پروانه‌!

قیرخ ساییسی‌نین سیرری

دوکتور بکیر شیشمان
کؤچورن:عباس ائلچین

تورک کولتورو ایچریسینده اوچ، دؤرد، یئددی، دوققوز و قیرخ ساییلارین اؤزللیکله دینی و ادبی ایچَریکلی متنلرده سیخلیقلا کئچدیگی بیلینمکده‌دیر. بو ساییلارین بیر قیسمی میفولوژیک دؤنملره قدر چاتا بیلدیگی کیمی بیر قیسمی ده تاریخی سورَچ ایچریسینده چئشیدلی دینلرین، کولتورلرین و ادبی اورونلرین ائتکیسیله اؤِزل و سمبولیک بیر آنلام قازانمیشلار. بونلارین ایچریسینده اؤِزللیکله قیرخ ساییسی‌نین اؤِزل بیر یئری واردیر. قیرخ ساییسی اورتا دوغو، اورتا آسییا، آنادولو و ایراندا یایغین بیر بیچیمده بیلینمکده و ده ایشله‌دیلمکده‌دیر. بو سایی داها چوخ ایشلَوسل و تخمینن بیر رقمی ایفاده ائتمکله بیرلیکده سمبولیک بیر آنلامی واردیر. ریاضییات باخیمیندان 1، 2، 4، 5، 8، 10 و 20-ه بؤلونه بیلر و بو اؤزللیگیندن اؤتَری ده برکتلی بیر سایی اولاراق قبول گؤرموشدور. 
قیرخ ساییسی داها چوخ تورک توپلومونون گونده‌لیک حیاتیندا ان چوخ ایشله‌دیلن سایی‌دیر. ایچینده قیرخ سایی کئچن آد و دئییملرین بعضیلری بونلاردیر: قیرخ‌بولاق، قیرخلار ائلی، قیرخ قیز، قیرخ ایگید، قیرخ ایکیندی یاغیشلاری، قیرخ‌آمبار، قیرخ آددیملیق یول، قیرخ دفعه سؤیله‌مک، قیرخ دره‌دن سو گتیرمک، قیرخ بیر کره ماشاللاه، قیرخ ائوین پیشیگی، قیرخ پول، قیرخ ایلین باشی، قیرخ ایلده بیر، قیرخ ایللیک دوست، قیرخ دامار،قیرخ باییر،قیرخ بوغوم،قیرخ قات، قیرخ ساخلاماق، قیرخی چیخماق،قیرخلی، اوشاق قیرخلاماق، قیرخلی گلین، قیرخ آزماسی، قیرخ آشچی بیر باشچی، قیرخ آیاق، قیرخ هامباللی، قیرخ یاماقلی، بیر دلی قویویا بیر داش آتار،قیرخ عاغیللی چیخاردا بیلمز، ساریمساغی گلین ائتمیشلر ده قیرخ گون قوخوسو چیخمامیش، قیرخ کوپ قیرخی‌نین دا قولپو قیریق کوپ، قیرخ تندیر چؤرک یئمک و‌ سایر..

بختیار واهاب‌زاده یارادیجیلیغیندا آنا دیلیمیزین مؤوقئعیی 
شابی‌زاده ووصال علی اوغلو 
سومقاییت دؤولت اونیوئرسیتئتی

کؤچورن: عباس ائلچین

    دیل همیشه میلّی اؤزونو درک ائتمه باخیمیندان خالقین تاریخینده آپاریجی مؤوقئع توتموشدور. آذربایجان ادبی دیل تاریخینه غییابی سیاحت ائتسک و دؤورون آذربایجان دیلی ایله، موعاصیر آذربایجان دیلی آراسیندا اساسلی فرقلری موشاهیده ائده بیلریک. هله اوزاق کئچمیشدن بو گونه دیل موجاهیدلری‌نین مقصدیؤنلو امگی سایه‌سینده موعاصیر آذربایجان دیلی موکمّل سویییه‌یه چاتمیشدیر. دیل هم ده مخصوص اولدوغو خالقین اینتئللئکتوال سوییّه‌سی‌نین بیلاواسیطه گؤستریجیسیدیر. آذربایجان خالقی دا دونیا‌نین ان قدیم خالقلاریندان بیری اولدوغو اوچون، اؤزو قدر قدیم اولان دیل تئندئنسییاسینا مالیکدیر. بوتون دیللر کیمی آذربایجان دیلی ده ایکی ایستیقامتده یارانیب اینکیشاف ائتدیگی اوچون، بو دیلین تاریخینی ایکی نؤوعه آییرماق لازیمدیر.

1. آذربایجان شیفاهی ادبی دیل تاریخی.
2. آذربایجان یازیلی ادبی دیل تاریخی.

قافقاز اونیوئرسیتئتی تورک دیلی و ادبییّاتی بؤلومو

کؤچورن: عباس ائلچین

ترکیبات زبان ترکی

مترادفات، متشابهات، متضادها، مکررات، کنایه‌ها و...

نویسنده: علی‌ اصغر غفوری‌ نیا

ناشر: یاس بخشایش قم

سال چاپ: 1397

نوبت چاپ : اول

مشخصات: 106 صحفه

قیمت: 12500 تومان

 فهرست مطالب:

سخنی درباره‌ی کتاب "ترکیبات زبان ترکی"

ترکیبات واژه‌ها در زبان ترکی

اهمیت زبان ترکی در جغرافیای سیاسی ایران

بخش اول: مترادفات یا سینونیم‌ها

بخش دوم: متشابهات یا آمونیم‌ها

بخش سوم: اضداد (واژه‌های متضاد) یا آپوزیت‌ها

بخش چهارم: واژه‌های تکراری

بخش پنجم: عبارات تأکیدی

بخش ششم: کنایه‌ها (دئییم‌لر ایچینده)

بخش هفتم: بعضی اصطلاحات و تعارفات فارسی

بیوگرافی مختصر نویسنده کتاب

شهریار ؛ میلّی بیرلیک و همرأی‌لیک شاعیری کیمی
رامیز قاسیموو 
فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو

آنا دیللی شئعیریمیزین زنگینلشمه‌سینده آذربایجان ادبیاتی‌نین گؤرکملی سؤز اوستادلاریندان بیری، اؤز یارادیجیلیغی ایله حئیدربابا داغی کیمی ووقارلا دایانان شهریار یارادیجیلیغی‌نین موستثنا خیدمتلری وار.
حیاتی کئشمکئشلرله دولو اولان بؤیوک صنعتکارین زنگین ایرثی آذربایجان شئعیری‌نین اینکیشافینا خیدمتلرله برابر، میلّی دَیرلریمیز، خوصوصیله آنا دیلیمیز، عومومن آذربایجانچیلیغا قویولان ان سانباللی معنوی آبیده‌دیر.
شاعیرین اؤزونون دئدیگی کیمی: 

دئدیم: آذر ائلیمین بیر یارالی نیسگیلی‌یم من.
نیسگیل اولسام دا، گولوم، بیر ابدی سئوگیلی‌یم من.
ائل منی آتسا دا، اؤز گولشه‌نیمین بولبولویم من. 
ائلیمین فارسجا دا دردینی سؤیلر دیلی‌یم من. 
حاقّا دوغرو نه قارانلیق ایسه، ائل مشعلی‌یم من. 
ابدییت گولویم من!