Lison ut-Tayr (I- qism)

lison ut-tayr (II- qism)

Alisher Navoiy

 Kungillar Hamrozi

   Galaktikamizning er shari degan jahonida odamlar olami, hayvonlar olami, qushlar olami, hashoratlar olami va boshqa olamlar bor. Shu olamlar orasida bolalar olamiga ko’proq yaqini qushlar olami bo’lsa ehtimol. Shuning uchun bo’lsa kerakki, 9—10 yoshlardagi Alisher Farididdin Attorning «Mantiqut-tayr» («Qush nutqi») nomli dostonini juda yoqtirib qoldi va muttasil shu doston takroriga ruju’ qildi. «Lisonut-tayr»ning quyidagi parchasida yosh Alisher ta’lim olgan maktabda o’quvchilar o’qiyotgan muqaddas diniy va dunyoviy badiiy asarlar ko’zga tashlanadi, Talabalar saboq takroridan yo kalomullohni takrorlash mashqidan toliqqanlarida ustoz yoshlarning xotirasini mustahkamlash uchun qiziqarli kitoblar mutolaasiga rag’batlantirar ekan. Ularning biri Sa’diy Sheroziyning «Guliston», ikkinchisi ushbu sharq axloqi otasining «Bo’ston» kitoblarini o’qishga kirishar ekan, Alisherning sodda qalbi «Mantiqut-tayr»ga mayl etadi. Bu moyillik shu darajaga etadiki, u boshqa kitoblarga qaramay qo’yadi:

Yodima mundoq kelur bu mojaro,

Kim tufuliyat chog’i maktab aro,

Kim chekar atfoli marhumi zabun,

Har tarafdin bir sabaq zabtig’a un.

Emgonurlar chun sabaq ozoridin,

Yo «Kalomulloh»ning takroridin.

Istabon tashxisi xotir, ustod

Nazm o’quturkim ravon bo’lsun savod.

Nasrdin ba’zi o’qur ham doston:

Bu «Guliston» yanglig’u ul — «Bo’ston».

Menga ul holatda tab’i bulhavas,

«Mantiqut-tayr» aylab erdi multamas,

Topti sokin-sokin ul takrordin

Soda ko’nglum bahra ul guftordin.

Tab’ ul so’zlarga bo’lg’och oshno,

Qilmadi mayl o’zga so’zlarga yano.

Odat etdim ul hikoyatlar bila,

Qush maqolidin kinoyatlar bila

Chun birar so’zdin topib tab’im kushod,

Topsam erdikim nedur ondin murod,

Zavq ko’p xushhol etar erdi meni,

Sharhi oning lol etar erdi meni.

سومئر متنلری‌نین آذربایجان و قوموق ادبیاتینداکی ایزلری

علی شامیل

AMEA فولکلور اینسیتوتونون علمی ایشچیسی

کؤچورن:عباس ائلچین

 اؤزت:

    19-جو یوزایل‌لیگه‌دک قایناقلاردا قوموق ادبیاتی ایصطیلاحینا راست گلینمیر. قافقازی ایشغال ائدن روسییا موستملکه‌چیلیگینی اوزون عؤمورلو ائتمک اوچون خالقلاری بؤلمک، بیر-بیریندن آییرماق اوچون دورلو تله‌لر قوردو. یوزایللر بویو یازیلی ادبیاتی بیر اولان تورکلرین هر بؤلگه‌سی، هر قؤومو اوچون دیل، ادبیات، تاریخ یاراتماغا باشلادی. 1883-جو ایلده سانکت-پئتئربورقدا محمد افندی عوثمانووون یایینلاتدیغی " Nokayski, kumukski reç " کیتابی قوموق لهجه‌سینده ایلک کیتاب ساییلسا دا، قوموقلاردان توپلانمیش "مینکوللنون ییری" شومئر داستانی "بیلکامیس"لا، "ائنلیگیم سئنلیگیم ائشکینی آچ!" ناغیلی شومئرلرین کئچی قورد (بعض ده شیر) موتیوی و آذربایجانداکی "شنگولوم، شونگولوم، منگولوم، آچ قاپینی من گلیم" اوشاق ناغیلینی، "بوز اوغلان" ناغیلی "کیتابی دده قورقود"داکی بامسی بئیرگی، "کور اوغلو" ناغیلی "کور اوغلو" داستا‌نینی خاطیرلادیر.

     آذربایجاندا گئنیش یاییلمیش "ملیک محمد" ناغیلی‌نین، قوموق متنلری و شومئر گیل کیتابه‌لریندکی متنلرله اوخشارلیغی آیریجا بیر آراشدیرما مؤوضوسو اولا بیلر.

    بو جور اوخشارلیقلار فولکلوردا دئییل، یازیلی ادبیاتدا دا جوخدور.

 آچار کلمه‌لر: شومئر متنلری، قوموق و آذربایجان تورکلری‌نین ادبیاتلاری، مینکوللنون ییری، "بوز اوغلان" ناغیلی، عوموم‌تورک ادبیاتی.

Кыргыз тилинин жазуу эрежелери

Кыргыз тилинин жазуу эрежелери - 2013 ж. абалында Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 2008-жылдын 26-июнундагы № 567 токтомунун редакциясына ылайык жүргүзүлөт.

 2002-жылдын 28-июнундагы № 830-11 токтомунун негизинде кабыл алынган редакцияны алмаштырган. Учурдагы эрежелер 9 негизги бөлүктөн туруп, жалпысынан 91 параграф менен берилген.

جمیله؛ چنگیز آیتماتوو  - قیرقیز تورکجه سینده

Жамийла

Чыңгыз Айтматов

     Ар дайым бир жакка жол жүрөрдө, мен ушул алкагы жөнөкөй жыгачтан жасалган сүрөттүн алдына келип турам. Мына эртең да айылга жөнөймүн. Сүрөттү карап, мен андан жолума ак тилек бата алып жаткан өңдүү, аны көпкө көз айрыбай тиктейм. Ушул күнгө чейин бул сүрөттү эч бир көргөзмөлөргө да берген жокмун, ал тургай айылдан туугандарым келгенде, көздөн далдалап бекитип коём. Анча эле жашыргандай эмнеси бар, уяттуубу деп, кокус оюңарга кетип жүрбөсүн, - жок бул сүрөттүн эч кандай ыксыз жайы деле жок, же болбосо, ага "көз тийип кетет" дегендей ал бир ашкан укмуш да эмес. Биринчи көрүшкө жөнөкөй эле кадыресе сүрөт. Бетине тартылган жер кандай жөнөкөй болсо, сүрөт өзү дагы ошондой жөнөкөй. Сүрөттүн тээ ички тереңинде - күзгү асмандын ала-бүркөк чет жакасы. Шамал бирин-серин булуттарды бир жакка бет алдырып, алыста кылтыйган чокуларга жандатып, кыялата айдап бара жатат. Андан берки көрүнүштө - бозоргон сары талаа, кең өзөн. Чет-четтен чийлер ыкташып, жаан-чачындан кийин топурагы борпоң тоборсуп карайган жолдо, катарлаш баскан эки жолоочунун изи тигинден бери чубайт. Жолоочулар улам жакындаган сайын алардын издери жерге даана түшүп, өздөрү азыр дагы бир-эки кадам шилтешсе, алкактын сыртына аттап, ушундан ары кетип калчудай сезилет. Айтмакчы, жолоочунун бири...

یاغیشلی گئجه

آنار

…گئجه‌دیر. یاغیش یاغیر…

  بیر قدر غوصه‌لی‌یم.

 عادی بیر گئجه‌دیر. هر گئجه اولان گئجه‌لردندیر.  بایرام هر گون اولمور. اینسانلارین عؤمرونون چوخ قیسمی  بایرام حسرتینده کئچیر.

 …14-15 یاشلاریندا بیر قیز درسدن قاییدیر. او، هر گون باخ  بئله‌جه مکتبدن ائوه گلیر. هفته‌ده آلتی دفعه . آیدا 6×4 دفعه .  ایلده نه بیلیم نئچه یوز نئچه کره، هر گون. خسته‌لندیگی گونلردن باشقا.

 گونلرین بیر گونونده 24-25 یاشلاریندا بیر گنج – اونلارین حَیَط قونشوسو (و، گؤزل و یاراشیقلیدیر) – قیزین قدملری قاباغینا الوان چیچکلر سپله‌ییر.

 بو گون قیزین بایرامیدیر. بو هله محبت بایرامی دئییل.  آخی مکتبلی قیزین وور-توت 15 یاشی وار. 14-15. لاکین بو باشقا  بیر بایرامدیر. بو قادین قلبینده محبتدن چوخ ائرکن  اویانان و محبتدن چوخ سونرا سؤنن بیر حیسّین، ریقّتلندیریجی و گوجلو بیر ایستگین – دیقّت ایستگی‌نین، پرستیش، سجده، خفیف، حسّاس، اینجه بیر نوازیش ایستگی‌نین بایرامیدیر. بو  ایسته‌یه چاتماق مکتبلی قیزین اولو سئوینجی، خاروقه‌وی بایرامیدیر.

 ائله اونا گؤره ده بو بایرامین باش توتماماسی اونون اوچون آغیر  فاجیعه دیر.

فارس دیلینی بیلرکن تورکجه سؤیله‌دی

خواجه احمد یسوی (1166-1093)

خوشلامایدور عالیملر سیزنی آیتغان تورکی‌نی

عاریفلردین ائشیتسنگ آچار کؤنگیل مولکی‌نی

آیت، حدیث معناسی تورکی بولسا موافیق

معناسیغا یئتگنلر یئرگه قویار بؤرکی‌نی

قاضی، موفتی، موللالار شریعت درگاه‌نی

عاریف عاشیق آلیبدور طریقت‌نی ارکی‌نی

عمل قیلغان عالیملر دینیمیزنی چیراغی

بوراق مینر محشرده اگری قویار بؤرکی‌نی

عمل قیلسا عالیملر دین و آیین یاروقی

کؤرسه بولور آلارنی رنگی رویی کؤرکی‌نی

عمل قیلمای "قال" علمین اوقوی بیلمئی قالغانلار

آرقاسیغا کؤترور قیرق ائشک‌نی یوکی‌نی

خواجه‌من دئپ لاف اورما اوشبو دونیا بی‌پایان

بیله‌من دئپ آیتما سن کؤنگولده‌گی چیرکی‌نی

رهنمادور خواجه احمد گولیستانی معریفت

سؤزلر سؤزی حقیقت آچار کؤنگول مولکی‌نی

میسکین ضعیف خواجه احمد یئتتی پوشتینگه رحمت

فارسی تیلینی بیلیبَن خوب آیتادور تورکی‌نی

ALLA QISMET ETSE

Nasreddin oca qomşusından borcğa 100 kümüş para soray ve beş künden qaytarıp beririm, dey.

Qomşusı 100 kümüş bermege razı ola ve dey:

– Alla qısmet etse, inşalla beş künden qaytarıp berirsiñiz.

– Elbette, Alla qısmet etse, beş künden qaytarıp ketiririm, – dey oca ve paranı alıp kete.

Beş kün keçe, altı kün keçe, on kün keçe, oca paranı alıp kelmey. Niayet qomşusı ocanıñ evine kelip:

– Köstergen müddetiñiz çoqtan keçti, alğan parañıznı qaytarmaysız, – dey.

Oca:

– Alla qısmet etken olsa, ketirecek edim, amma qısmet etmedi, – degen.

آللاه قیسمت ائتسه

موللا نصرالدین قوشوسوندان یوز گوموش پول بورج ایسته‌ییب بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رم، دئیر. قونشوسو یوز گوموشو وئرمگه راضی اولوب دئیر:

- آللاه قیسمت ائتسه، اینشاالله بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رسینیز.

- البته، آللاه قیسمت ائتسه، بئش گوندن سونرا قایتاریب گتیره‌رم،- دئیه موللا  پولو آلیب گئدر.

بئش گون گئچر، آلتی گون گئچر، اون گون گئچر، موللا پولو قایتارماز. سونوندا قونشوسو موللانین ائوینه گلیب:

- دئدیگینیز واخت چوخدان قورتاردی، آلدیغینیز پولو قایتارمازسینیز،- دئیر.

موللا:

- آللاه قیسمت ائتسه‌ ایدی گتیره‌جک ایدیم، آنجاق آللاه قیسمت ائتمه‌دی،- دئیر.

قوشون چکمه‌دن، تورک دونیاسینی فتح ائدن شاعیر

علیشیر نوایی(1501-1441)

اگر بیر قوم، گر یوز، یۉقسه‌ مینگدور،

معین تورک اولوسی خود مېنینگدور.

آلیبمېن تحتی فرمانیمده آسان،

چېریک چېکمه‌ی خیتادین تا خوراسان.

خوراسان دېمه کیم، شیراز و تبریز،

کی قیلمیشدور نَی‌یی کیلکیم شکر ریز.

کۉنگول بېرمیش سۉزومگه تورک جان هم،

نې یالغیز تورک، بلکه‌ تورکمان هم.

نې ملک ایچره‌کی بیر فرمان ییباردیم،

انینگ ضبطیغه بیر دېوان ییباردیم.

زیرراما

جلیل محمدقولوزاده

    گون اورتادان اوچ ساعات یاریم کئچمیشدی گلیردیم منزیلیمه. یورولموشدوم و آجیمیشدیم. آز قالیردیم ائوه یئتیشم، کوچه‌نین اورتاسیندا بیر نفر کیشی منه یاویق گلیب سالام وئردی و یاپیشدی ساغ الیمدن:

— موللا عمی، یقین کی، منی تانیمیرسان؟

 دوغرودان دا تانیمادیم و کیشی‌نین اوزونه باخا-باخا قالدیم و بیلمه‌دیم نه دئییم.

— بوُی، بونا باخ ائی، نییه تانیمیرسان؟ من سنین همشهرینم ده! نییه، حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ من حاجی نووروز آغانین قارداشی اوغلویام دا! اؤز همشهرینی تانیمیرسان؟

– دئدیم:

 — باغیشلا، واللاه تانیمیرام! – کیشی بیر آز دا اوجادان باشلادی:

— نییه؟ قالا محله‌لی حاجی نووروز آغانی تانیمیرسان؟ نییه، سن اؤزون نئچه دفعه اوشاقلیقدا بیزه گلمیسن؛ بیز کی، بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق. – دئدیم:

 — واللاه، عزیزیم، باغیشلا، تانیمیردیم؛ ایندی کی، دئییرسن بیر محلله‌نین اوشاغی‌ییق، خوب، خوش گؤردوک، بویور گئدک قوناغیمیز اول!

افغانستان‌ده‌گی تورکی مطبوعات‌نینگ قیسقه‌چه تاریخی

یازوچی: الحاج محمد کاظم امینی

افغانستان‌ده مـطـبـوعـات تـاریـخی رسمی صورت‌ده، امیر شیر علی‌خان حـکمدارلیگی پیتی‌ده «شمس النهار» نـاملـی جـریـده‌نینگ نشـرگـه ایـتـیـلیـشـی بـیـلـن باشله‌نسه هم، انه شو دولتی مطبوعات اون تورتینچی شمسی هجری عصرنینگ بیرینچی رُبعی‌نینگ سونگی‌گه‌چه، فقط‌گینه اولکه پایتختی بولگـَچ کابل‌ده خاص بیر نرسه‌گه ایله‌نیب کیتگن ایدی. شوکبی محمود طرزی محرریتی آستیده کابل‌ده اوز ایش و فعالیتینی باشله‌گن «سراج الاخبار» ۱۲۹۰ نچی هجری شمسی ییل‌نینگ میزان آیی، اکتوبر ۱۹۱۱ موقوت نشریه‌سی، همده «امان افغان»، (۲۲ حمل ۱۲۹۸ هجری- ۱۲ اپریل ۱۹۱۹) نشریه‌سی هم انه شو وضعیت‌گه ایگه ایدی

دئییملریمیزده "اوغوز" داستانلاری‌نین ایزلری

علی شامیل     

 اؤزَت:

 دانیشاندا، یازاندا هر بیریمیز موختلیف دئییملر-ایدئوْمتیک ایفاده‌لر ایشله‌دیریک. لاکین هئچ بیریمیز بو دئییملرین اؤزونده هانسیسا گیزلی اینفوْرماسییا داشیدیغینا، تاریخیمیزین هانسی دؤورونده یاراندیغینا و هانسی دونیاگؤروشون منسوبلو اولدوغونا او قدر ده اهمیت وئرمیریک. آذربایجاندا موسا عادیلوْو،میرعلی سئییدوْو، سولئیمان الیاروْو، گوللو یوْل اوْغلو، محمدعلی قیبچاق، سئیف‌الدّین آلتایلی و ب. دئییملرین یارانما تاریخی ایله باغلی دیقّتی‌چکن آراشدیرمالار آپارمیشلار. بیز ایسه آراشدیرمامیزدا رشیدالدینین یازییا کؤچوردویو "اوغوزنامه" ایله بو گون دیلیمیزده ایشله‌دیلن "سوفره‌‌نین قورد پایی" دئییمی و قوردلا بوغوشموش کؤپگه قویون قویروغو یئدیردیلمه‌سی عادتیندن صؤحبت آچاجاغیق.

آچار سؤزلر: اوغوز نامه، قورد، دئییملر،  سوفره‌نین قورد پایی

CORC  ORUELL
"Heyvanıstan"
roman

İngilis yazıçısı Corc Oruellin adı azsaylı Azərbaycan intellektuallarına daha çox "1984" romanından tanışdır. Lakin Oruell "1984"-dən o qədər də az populyar olmayan başqa bir satirik antiutopiyanın - "Animal farm" - "Heyvanıstan"(roman rus dilinə "Skotskiy xutor", "Skotnıy dvor", "Ferma "Enimal" və s., türk dilinə "Heyvanat ciftliyi", fars dilinə "Qəleyi-heyvanat" şəklində tərcümə edilib. Azərbaycan dilinə tərcümə za¬ma¬nı əsərin satirik-qrotesk ruhuna uyğun gələn "Heyvanıstan" adı üzə¬rində dayanmaq daha məqsədəuyğun sayılmışdır-V.Q.) romanının müəl¬lifidir. Bu əsəri müəyyən mənada həm də yazıçının avtokratiya və totalitar sistemin ümumiləşdirilmiş obrazını yaradan çoxlaylı və monumental "1984" romanı üçün hazırlıq mərhələsi hesab etmək mümkündür. Həcmcə o qədər də böyük olmayan "Animal farm" romanı ilə Oruell bütünlükdə to¬talitar siyasi təfəkkürün, daha konkret mənada isə, keçmiş Sovet İttifa¬qının tarixini və əsas mövcudluq prinsiplərini bədii cəhətdən uğurla modelləşdirə bilmişdi.

Qıtaýdağı türkologïya ğılımına qatıstı eñbekter
(Serïyalı zerttew. 1-şi maqala)

1. Ejelgi qıtaý jazbalarındağı köne türkilerdiñ materïaldıq mädenïetine qatıstı mälimetter 

Jalpaq Ewrazïya qurlığın ejelden mekendep kele jatqan bügingi türki xalıqtarı öziniñ uzaq tarïxı barısında adamzat mädenïetiniñ damwna eseli de öşpes üles qosqanı anıq. Alaýda tarïxtıñ tarpañ kezeñderinde mañaýındağı alpawıt körşileri men özderindegi işki alawızdıqtıñ saldarınan «mıñ ölim, mıñ tirile jürip», sol özderi jaratqan töl rwxanï qundılıqtarına bekem ïe bolıp qala almağanı da belgili. Bul rette türki xalıqtarınıñ ulttıq bolmıs-bitimin, salt-dästürin, materïaldıq emes mädenïetin belgili deñgeýde ğana bederleýtin dünïeler tek olardıñ salt-dästürinde, folklorında saqtalıp qaldı da, irgeli mädenïet qazınaları (ädebïet, din, fïlosofïya, mwzıka, säwlet, emşilik, beýnelew öneri, kïim-keşek, turmıstıq tutınw buýımdarı men soğıs jaraqtarı…..) tistegenniñ awzında, ustağannıñ qolında ketkenin nemese är kezeñdegi alapat soğıs örtiniñ kül-qoqısına aýnalıp, közden bul-bul uşqanın aýtsaq ta jetkilikti.

زققومون کؤکو

مظفر ایزگو

    آلیر آلیر، دئییر و آرتیریردی: اوشاق دئدیگین گوله بنزر، بو گون سولار، صاباح آچار… آما آتام بیلمیردی کی، بو گون سولان باشقا بیر گولدور، صاباح آچان باشقا بیر گول. و بیر گول، او گون ایلک کز دوکتورون ماساسینا یاتدی. دوکتور بحری بَی، اورامی دینله‌دی، بورامی دینله‌دی.

-هارادایدینیز ایندییه قدر، دئدی.

-ائوده ایدیک، دئدی آتام. یوخسول آتاسی ایدی بحری بَی… آتامین، اووچونا قویدوغو جینقیرتیلی خیردا پوللارا نه باخدی، نه ده بیر سس ائتدی، یالنیز،

-صاباح یئنه گتیرین، دئدی.

اورادا یئدیگیم اوچ ایینه، بیر ده بؤیوک-بؤیوک گوللاچلار، بیر هفته‌ده آیاغا قالدیردی منی. آما او گئجه، نه آنام یاتدی، نه ده آتام. دوکتور مگر سولو ساپلیجان دئمیش. ائ‌ئ‌ی، سولو ساپلیجان دا اوشاق دوشمنی او زامانلار.

آخوندووون یئنی الیفبا اوغروندا موباریزه‌سی

میصیر محمدلی

      موستملکه‌چیلیک اؤزونون بوتون پیس طرفلرینه باخمایاراق، اگر آز-چوخ موترقّی سیویلیزاسییایا عاییداتی وارسا، حاکیم اولدوغو جوغرافییادا اینفراستروکتور و مکتب، تئاتر، کیتابخانا کیمی مدنی اینستیتوتلارین اینکیشافیندا خوصوصی رول اوینایا بیلیر. بو باخیمدان 19-جو عصر چار موستملکه‌چیلیگی ده آذربایجاندا سوسیال-مدنی اینکیشاف اوچون موعین واجیب شرطلری یاراتدی.  

   ماراقلیدیر، گؤره‌سن روس ایستیلاسی و چاریزمین تأمین ائتدیگی دونیوی تحصیل موحیطی اولماسایدی، حادیثه‌لرین سئیری نئجه دَییشردی؟ مثلا، روس تحصیللی بیر ضیالی و چار ظابیطی اولان ایسماییل بَی قوتقاشینلی شخصی وسایتی حسابینا شاماخی شهر مکتبینی آچماسایدی، میلّی مطبوعاتین بانیسی حسن بَی زردابی دونیوی تحصیل آلا بیلردیمی؟ یوخسا موللاخانا تحصیلینی داوام ائتدیریب، سیرادان بیر آدام کیمی یاشاییب عؤمرونو باشا ووراردی؟ و یا میرزه فتعلی آخوندوو آذربایجاندا سئکولار تحصیلین ایلک جیدی مودافیعه‌چیسی میرزه شفیع واضح‌له معلوم صؤحبتیندن سونرا حیاتی‌نین ایستیقامتینی دَییشه‌جک قراری وئریر؛ عبدالرحیم بَی حاقوئردییئو م.ف.آخوندووون اؤلومونون اللینجی ایل دؤنومو موناسیبتی ایله قلمه آلدیغی "میرزه فتعلی‌نین حیات و فعالیتی" آدلی مقاله‌سینده، "میرزه شفیع قیسا بیر مودتین ایچریسینده میرزه فتعلی‌نین دونیاگؤروشونو تامامیله دَییشدیردی، روس دیلینی اؤیره‌نیب دؤولت ایداره‌لرینده قوللوغا گیرمگی اونا مصلحت گؤردو" – یازیردی. نتیجه‌ده میرزه فتعلی روحانی اولماق فیکرینی باشیندان آتیر و شکی‌یه قاییداراق ائله او اثنادا آچیلان ایبتیدایی روس مکتبینه داخیل اولور، روس دیلینی اؤیرنمه‌یه باشلاییر. او، داها سونرا تیفلیسده روس دیلینی تام اؤیره‌نیر و موختلیف ساحه‌لره عایید روس و دونیا ادبیاتینا چیخیش الده ائدیر. فیرودون بَی کؤچرلی "آذربایجان ادبیاتی" اثری‌نین بیرینجی جیلدینده بو باره‌ده قئید ائدیر کی، "قوللوق ایشلریندن فاریق اولدوقدا آسوده واختلارینی میرزه روس کیتابلاری‌نین موطالیعه‌سینه صرف قیلیب، بیر چوخ معلوماتلار کسب ائدیب. اونون آرتیق سئودیگی فلسفه‌یه دایر، سیاسی و ایقتیصادی عئلملرینه مخصوص کیتابلار ایمیش". عومومیتله ایسه، م.ف.آخوندوو کیمی همین دؤورون بیر چوخ فیکیر آدامی‌نین آوروپا ایجتیماعی-سیاسی دوشونجه‌سی و فلسفه‌سیندن بحث ائدن اثرلرله تانیشلیغیندا، هومانیست ایدئیالاری منیمسه‌ییب تبلیغ ائتمه‌سینده روس دیلی موهوم واسیطه اولوب.